Штанаш ял тӑрӑхӗ 6 яла пӗрлештерсе тӑрать. Ҫӗнтерӳ кунне халалланӑ тӗп уяв ку таранччен яланах Штанашри пӗрремӗш ракетчик Иван Николаевич Коннов ӑсталанӑ палӑк умӗнче иртнӗ. Кӑҫал та вӑл чуна хумхантармалла иртрӗ.
Совет Союзӗн Паттӑрӗ Алексей Романович Логинов (1903-1943) кӳршӗ ялта — Упӑкушкӑнь ялӗнче ҫуралса ӳснӗ. Днепр юханшывӗ урлӑ каҫнӑ чухне хастар офицер вилмеллех аманать. 1944 ҫулхи кӑрлачӑн 15-мӗшӗнче ӑна Совет Союзӗн Паттарӗ ят парса чысланӑ.
Вӑл ҫуралса ӳснӗ ҫурт ҫинче асӑну хӑми ҫакӑнса тӑрать. Пирӗнтен инҫех мар ҫитӗнекен вӑрманта Логинов кати ятлӑ вырӑн пур. Кунти йывӑҫсене ӑна хисеплесе лартса чӗртнӗ. Иртнӗ ҫул Упӑкушкӑнь ялӗнче Романовсен ҫемьи ертсе пынипе Логинов ячӗллӗ парк лартса хӑварчӗҫ, Ҫӗнтерӳ кунӗнче кунта вӑрҫӑра тата вӑрҫӑ хыҫҫӑн ҫӗре кӗнӗ паттӑрсене халалласа обелиск уҫрӗҫ. Постамент ҫинче 89 ят.
Кӑҫал Романовсем Ирина Михайловнӑпа Владимир Геннадьевич каллех вырӑнти салтак арӑмӗсемпе вӑрҫӑ нушисене ыттисемпе танах тӳссе ирттернӗ (вӑрҫӑ умӗн е вӑрҫӑ хыҫҫӑн ҫуралнисене) уяв йӗркелесе пачӗҫ.
Хӗрлӗ Чутайри халӑх музейне 1979 ҫулта В.Г. Толстов-Атнарский пуҫарнипе йӗркелесе янӑ. Вӑл «Человек и природа» (чӑв. «Ҫын тата ҫутҫанталӑк») ятлӑ, хальхи вӑхӑтра унӑн директорӗ пулса паллӑ юрӑҫ-композитор Зоя Сергеевна Спиридонова тӑрӑшать. Музей икӗ хутлӑ ҫуртра вырнаҫнӑ, темиҫе пӳлӗмрен тӑрать. Хӑнасем Толстов-Атнарскин залӗпе, халӑх пултарулӑхне сӑнлакан материалсемпе, ӗлӗкхи керамикӑпа (куршаксем, мискӑсем), Хӗрлӗ Чутай тӑрӑхне сӑнлакан сӑнӳкерчӗксемпе, ӳкерчӗксен куравӗпе, патриотизм залӗпе хаваспах паллашаҫҫӗ.
Музейре 5 пин ытла экспонат упранать.
Музей ӗҫченӗсем экспонатсене улӑштарсах тӑраҫҫӗ. Космонавтика кунӗ тӗлне кунта РФ тата Чӑваш Республикин тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗн Петр Сымовӑн «Притяжение земли» фотокуравне йӗркеленӗ. Чӑваш халӑхне чапа кӑларнӑ Андриян Григорьевич Николаев пурнӑҫне сӑнлакан 15 сӑнӳкерчӗк куҫа илӗртет.
Ҫитес ҫул Хӗрлӗ Чутай районӗ 85 ҫул тултарнине паллӑ тӑваҫҫӗ. Сумлӑ юбилей ҫывхарса пынӑ май районта кунта ҫуралса ӳснӗ, район историйӗнче тарӑн йӗр хӑварнӑ паллӑ ентешсен ӗҫӗ-хӗлӗпе ҫыхӑннӑ мероприятисем ирттерме палӑртнӑ. Акан 27-мӗшӗнче Ҫӗн Атикасси шкулӗнче район шайӗнче «Манӑн шкул: истори, ҫынсем, пулӑмсем» ятпа конференци ирттерчӗҫ. Ӑна Ленина пытарма хутшӑннӑ Георгий Семенович Самсонов ҫу уйӑхӗн пуҫламӑшӗнче 125 ҫул тултарнӑ май йӗркеленӗ.
Конференци пуҫаруҫи — Георгий Семеновичӑн мӑнукӗ Юрий Никонович Григорьевский. Вӑлах конференци умӗн кукашшӗне халалласа «Жизнь, отданная народу» ятлӑ кӗнеке пичетлесе кӑларнӑ.
Конференци ӗҫне Штанашри чиркӳ пачӑшки Отец Вячеславпа унӑн пулӑшаканӗсем хутшӑнса пухӑннисене пил парса саламларӗҫ, залри кашни ҫынна сӑваплӑ мӑнкун ҫӑмарти парса хӑналарӗҫ.
Вӗренекенсем тӑватӑ номинаципе тӗпчев ӗҫӗ ҫырса хатӗрленӗ: шкулӑн пӗрремӗш директорӗ; шкул историйӗ; вӗсем пирӗн шкулта вӗреннӗ; вӗрентекен, сан умра пуҫ таятӑп.
Эрнекун, пушӑн 25-мӗшӗнче «Лаша сӑнарӗ хут ҫинче» ятлӑ ӳнер ӑмӑртӑвӗн юлашки ӗҫӗсене йышӑнтӑмӑр. Ҫапла май вӑл вӗҫленни ҫинчен пӗлтеретпӗр. Ку ӑмӑрту хӑйне евӗрлӗ пулчӗ ӗнтӗ — эпир вырӑн палӑртмӑпӑр, ӳкерчӗксенчен чи илемлине суйламӑпӑр. Кам хутшӑннӑ — кашни хӑйне ҫӗнтерӳҫӗ теме пултарать. Парне вара — маларах каласа хӑварнӑ тӑрӑх — сирӗн ӳкерчӗк кӗнекере пичетленни пулӗ.
Ӳнер ӑмӑртӑвне пӗтӗмлетнӗ май ҫакна калама май пур: пӗтӗмӗшле 30 ӗҫ ярса пачӗҫ, вӗсенчен иккӗшне, пахалӑхӗ ытла та япӑх пулнӑран, тӳрех пӑрахӑҫлама тиврӗ. Ыттисене КУНТА курма пултаратӑр.
Шел те, кӗнекере пичетлеме юрӑхлисем вӗсен шутӗнче нумаях мар. Ӑмӑрту йӗркине ӑнлантарса панӑ чухне тӗрлӗ тӗссене сахалтарах усӑ курмалли пирки каларӑмар пулин те хӑшӗ-пӗри пирӗн сӗнӗве шута илмен. Нумай сӑрласа тултарнисем те пур. Унашкал ӗҫсене кӗнекене кӗртме ытла та йывӑр. Теприсем тата ӗҫе хӑш хайлав тӑрӑх ӳкернине кӑтартман — пирӗн вӗсене тахӑш ҫумне вырнаҫтармалла тет...
Ӳнер ӑмӑртӑвне Елчӗк, Комсомольски, Канаш, Ҫӗмӗрле, Хӗрлӗ Чутай, Муркаш районӗсенчи ачасем хутшӑнчӗҫ.
Хӗрлӗ Чутай районӗ ҫӗнӗ ҫуртсем хута ярассипе республикӑра кайрисен шутӗнче пымасть. Иртнӗ виҫӗ ҫула илес пулсан районта пурӗ 436 ҫӗнӗ ҫурт хӑпартнӑ. Пӗлтӗрхи кӑтарту — 91 ҫурт.
Хӗрлӗ Чутайра, сӑмахран, Пӗрремӗш Савут урамӗнче 18 хваттерлӗ ҫурта халь хӑпартаҫҫӗ — 5 тӑлӑх ачапа Тӑван Ҫӗршывӑн Аслӑ вӑрҫин 2 ветеранӗ валли унта вырӑн тупӑнӗ. Ҫак ҫурта тума республика укҫи тенкине 3 миллион ытла уйӑрнӑ. Ӑна кӑҫалхи 2-мӗш кварталта хӑт кӗртсе ҫитерме шутлаҫҫӗ — халӗ тӑррине витеҫҫӗ. Хӑтлӑ ҫуртра кашни хваттере уйрӑм ӑшӑтма май пулӗ.
Нумай пулмасть Ҫӗнӗ Шупашкарта иртнӗ «Ӑслӑлӑх. Пултарулӑх. Аталану» («Наука. Творчество. Развитие») ҫамрӑксемпе шкул ачисен пултарулӑхӗн уҫӑ конференци-фестивалӗнчен Хӗрлӗ Чутайри шкулта 5Б класра вӗренекен Татьяна Мурайкина ҫӗнтерӳҫӗ ятпа таврӑннӑ. Унта пӗрле ҫак ӑмӑртӑва Константин Филиппов, Анна Ейкова тата Михаил Еремеев кайнӑччӗ. Татьянӑн «Шывӑн пирӗн пурнӑҫри вырӑнӗ» («Вода в нашей жизни») ӗҫӗ виҫҫӗмӗш вырӑна тивӗҫнӗ. Каласа хӑвармалла — фестивале пирӗн республикӑри ачасемсӗр пуҫне Чулхула облаҫӗнчи, тата ҫавӑн пекех Мари Элпе Тутарстан республикинчи ачасем хутшӑннӑ.
Малти вырӑна тухнӑ ятпа Татьянӑна эпир те саламлатпӑр, вӗренӳре ӑнӑҫу сунатпӑр!
Раштавӑн 24-мӗшӗнче «Хӗрлӗ Чутай районӗн культурӑпа кану центрӗ» автономлӑ учрежденире Чӑваш Республикипе Раҫҫей Федерацийӗн тава тивӗҫлӗ культура ӗҫченӗн, К.Иванов ячӗллӗ Патшалӑх преми лауриачӗн, хӑй вӑхӑтӗнче Чӑваш Республикин Патшалах камерлӑ оркестрӑн тӗп дирижёрӑн Валерий Важоровӑн (1940-2000) асӑну каҫне ирттерчӗҫ. Вӑл 15 сехетре пуҫланчӗ.
Меропритине ентешӗсем, район администрацийӗн ӗҫченӗсем, тӗрлӗ хӑнасем пулчӗҫ. Курма килнисен умӗнче Раҫҫей халӑх артисчӗ Морис Моклашкин ертсе пыракан Чӑваш патшалӑх симфониллӗ академи капелли кӗвӗ шӑрантарчӗ, юрӑҫсем юрӑсемпе савӑнтарчӗҫ.
Важоров Валерий Афанасьевич 1940 ҫулхи кӑрлачӑн 1-мӗшӗнче Хӗрлӗ Чутайра ҫуралнӑ. Шупашкарти музыка училищинче, Хусанти консерваторинче вӗреннӗ. Тутарстанри патшалах симфониллӗ оркестрта малтан солист пулнӑ, кайран пӗрремӗш флейтист, унтан — тӗп режиссёрӑн пулӑшаканӗ. Чӑваш музыка театрӗн (халӗ Чӑваш патшалӑх оперӑпа балет театрӗ) тӗп режиссёрӗ пулнӑ, И.
Сивӗ... Сивӗ ҫанталӑк... Сивӗ ҫанталӑк ку ӑшӑ чӳк уйӑхне кӗтмен-ҫитмен пек килсе кӗчӗ, пӗр самантрах хӗл кунӗ тавралӑха хӑй аллине илчӗ. Хӑй ҫинчен асаилтерчӗ. Хӗл ҫитрӗ. Урамра та, календарьпе те. «Урхамахсем тӑраҫ тапӑртатса...» литература ӑмӑртӑвӗн пӗтӗмлетӗвне тума та вӑхӑт ҫитрӗ. Унпа паллашнӑ май вӑл сире кӑшт та пулин ӑшӑтатех тесе шутлатпӑр. Сивӗ хӗл сивви те туйӑнмӗ...
Кӑҫалхи ӑмӑрту епле иртни самай пирӗн кӑмӑла кайрӗ. Малтанхисене вӗренӳ министерстви хутшӑнатчӗ пулсан, кӑҫалхи йӗркелӳҫӗсен шутӗнче вӗсем пулмарӗҫ. Вӗсене те ҫӑмӑлрах пулчӗ пулӗ, пире те ку самай ирӗк пачӗ. Вӗсем пӗлтернине кӗтмесӗр пӗтӗмлетӗве эпир паянах, раштавӑн пӗрремӗш кунӗнчех, пӗлтерме пултаратпӑр! Пурӗ 140 хайлав йышӑнтӑмӑр. Ытларах та ярса пачӗҫ ӗнтӗ, анчах та хӑшӗ-пӗрине, ӑмӑрту йӗрки-шывӗпе килӗшӳсӗр пулнӑран, йышӑнма май пулмарӗ. Чылайӑшӗ эпир фантастика конкурсне ирттерни ҫинчен манса кайнӑ пулас — пӗр чӗптӗм те пулин тупма май ҫуккӑччӗ. Эпир вӗсене йышӑнтӑмӑр, анчах та хайлавӗ темле чаплӑ пулсан та вырӑн памарӑмӑр.
Чӳкӗн 26-мӗшӗнче Шупашкарти Ҫеҫпӗл Мишши ячӗллӗ кил-йыш вулав центрӗнче «Асамлӑх ҫулӗ» кӗнекен хӑтлавӗ (презентацийӗ) пулчӗ. Кӗнекене 2008-2009 ҫулсенче Chuvash.Org сайт урлӑ ирттернӗ литература ӑмӑртӑвӗсенче малти вырӑнсене йышӑннӑ шкул ачисемпе вӗрентекенсен хайлавӗсенчен калӑпланӑ. 2008 ҫулта фантастика конкурсӗ, 2009 ҫулта — «Халап хапха тӑрринче» юмахсен конкурсӗ иртнӗ. Ҫак конкурссене Николай Плотников Chuvash.Org сайтӑн тӗп администраторӗпе Ҫӗрпӳ районӗнчи Михайловка шкулӗн директорӗ Владимир Андреев йӗркеленӗ.
Николай Плотников конкурс ирттерме ҫӑмӑл марине, уйрӑмах кӗнеке кӑларма йывӑр пулнине палӑртрӗ. Анчах та ҫак ӗҫе хӑй кӑмӑлпа, юратса пурнӑҫланине пӗлтерчӗ. Конкурс вӑхӑтӗнче пухӑннӑ ӗҫсем хушшинче малти вырӑнсене йышӑннӑ хайлавсене кӗнекен халӑх патне ҫитерме хутшӑннӑ ытти ҫынсем те тухса сӑмах каларӗҫ. «Асамлӑх ҫулне» ӳкерчӗкӗсемпе илемлетме Ҫӗрпӳ районӗнчи Ҫырмапуҫ шкулӗнчи «Ӑсталӑх кӗперӗ» кружока ҫӳрекен ачасене явӑҫтарнӑ сӑнарлӑ ӑсталӑх урокӗсене вӗрентекен, Ҫеҫпӗл Мишши премийӗн лауреачӗ Станислав Юхтар кӗнекене капӑрлатас ӗҫ мӗнлерех пулса пыни пирки кӗскен пӗлтерчӗ.
Хӗрлӗ Чутай районӗнчи 90 киллӗ Сорӑм ялӗнчи ачасен пысӑк савӑнӑҫ: кунта «Сорӑм шӑпӑрланӗ» лапам уҫӑлнӑ. Район администрацийӗнчен пӗлтернӗ тӑрӑх — ӑна ялти
ҫамрӑк ашшӗ-амӑшӗн тӑрӑшулӑхӗпе хута яма май килнӗ. Стройматериалсемпе ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗ А.Кузнецов тивӗҫтернӗ. Ачасен юратнӑ вырӑнӗ пулса тӑнӑ халӗ ку селӗм лапам.
Ырӑ тӗслӗх ял тӑрӑхӗнчи ытти ялта пурӑнакансеие те хавхалантарнӑ. Атнарта кун евӗрлӗ икӗ площадка пур. Урикассинчи те нумаях пулмасть ача шавӗпе тулнӑ. Тарапайсем те ыттисенчен юлман. Ял тӑрӑхӗн пуҫлӑхӗн йышӑнӑвӗпе «Ял тӑрӑхӗнчи чи лайӑх ача-пӑча площадки» конкурс ирттернӗ.
+0.3 °C